KARAMAN ŞEHRİNİN ADI

Eylül 05, 2018

Anadolu’da özellikle büyük şehirlerin adlarının oldukça eskiye dayanan geçmişleri vardır. Konya gibi tarihî bir kent olan Karaman’ın eski adı olan Lârende de bunlardan biridir.

Bazı araştırmacılar, Karaman’ın Hitit şehirlerinden “Lanta” ile bazıları da “Lalanta” ile aynı şehir olduğunu savunur. Bazı araştırmacılara göre ise Laranta isimli bir merkez de vardır. Bu görüşe göre Laranta, Hitit tabletlerinde de geçmektedir. Laranta adının, Karaman’ın klasik dönem adı olan ve Türk döneminde incelerek Lârende halini alan Laranda ile çok yakın olması, Lârende’nin Hitit döneminde Laranta adıyla var olduğu fikrini uyandırmaktadır. O halde Lârende adı, Hitit döneminden XIX. yüzyılın ikinci yarısına kadar kullanılmıştır (Aynı eser, s. 32; MONTE- TISCHLER, aynı eser, s. 240.)

Selçukluların eline geçmesinden sonra Lârende adı ile bilinen şehir, Karamanoğulları döneminde de aynı adla anılmıştır. (Şikârî, Karamannâme, s. 72, 75, 82, 99, 100, 101, 108, 115.) Osmanlı döneminde ise Lârende adının yanında Karamanoğulları’na izafeten Karaman adı da kullanılmaya başlanmıştır (TUNCEL, aynı makale, s. 445.). KRAMERS, şehrin Osmanlı’ya geçişinden sonra adının Karaman olmakla birlikte resmî işlemlerde Lârende adının kullanılmaya devam edildiğini yazmışsa da (KRAMERS, aynı makale, s. 309-310) bu doğru değildir. OLIVIER, XVIII. yüzyılın sonunda ziyaret ettiği şehirden Lârende diye söz etmiştir (G. A. OLIVIER, Voyaga Dans L’Empire Othoman, L’Égypte Et La Perse, VI, Paris 1807, s. 385. ⁶⁹ GÜMÜŞÇÜ, aynı eser, s. 2.) GÜMÜŞÇÜ her ne kadar XIV, XV, XVI, XVII ve XVIII. yüzyıllarda yazılan belgelerde şehrin adının hep Lârende olarak geçtiğini ileri sürmekte ise de⁶⁹, ele alınan XVIII. yüzyılda Lârende adının yanında Karaman adı da yaygın olarak kullanılmıştır. Bununla ilgili çok sayıda belge mevcuttur (KKS, No: 284, s. 8/1; No: 284, s. 17/2; No: 284, s. 57/6; No: 286, s. 66/2; No: 286, s. 75/3; No: 286, s. 88/2; No: 286, s. 96/5.) Ancak özellikle vatandaşların yetkili mercilere yazdığı arzuhallerde olmak üzere taşrada Lârende adının daha yaygın olarak kullanıldığı yine belgelerden anlaşılmaktadır. Nitekim incelenen 94 arzuhalden 54’ünde vatandaşlar Lârende adını (Bununla ilgili bazı örnek belgeler: KKS, No: 281, s. 34/5; No: 281, s. 40/5; No: 282, s. 4/3; No: 282, s. 19/1; No: 282, s. 30/2; No: 283, s. 48/3; No: 284, s. 7/5, No: 284, s. 8/6; No: 284, s. 11/4, No: 284, s. 15/2; No: 284, s. 16/2; No: 284, s. 16/4; No: 284, s. 16/7; No: 284, s. 21/3; No: 284, s. 44/3; No: 284, s. 47/2; No: 286, s. 23/3.). 40’ında ise Karaman adını yazmayı tercih etmişlerdir (Bununla ilgili bazı örnek belgeler: KKS, No: 285, s. 280/2; No: 285, s. 280/3; No: 285, s. 280/6; No: 285, s. 282/3; No: 285, s. 284/4; No: 285, s. 307/4; No: 286, s. 22/2; No: 286, s. 23/3; No: 286, s. 35/3; No: 286, s. 54/2; No: 287, s. 47/4; No: 287, s. 95/2; No: 288, s. 3/2; No: 288, s. 60/2; No:332, s. 24/1; No:332, s. 33/3). Arzuhallerin tarihlerine bakıldığında zamanla Lârende adından Karaman adına geçiş ve değişimle ilgili bir gelişme gözlenmemiştir.

Lârende ve Karaman, belgelerde ayrı ayrı kullanıldığı gibi bazı belgelerde ikisinin birlikte kullanıldığı da görülmektedir. Bir belgede “Konya Karamanı” ( BOA, Cevdet Maarif, No: 5007.) başka bir belgede ise “Lârende nam-ı diğer Karaman” (Bununla ilgili bazı örnek belgeler: BOA, Cevdet Evkaf, No: 9185; No: 12686; No: 17855; No: 24035; No: 31794; Maliyeden Müdevver Defterler, No: 3016; No: 3074; İbnülemin Askeriye, No: 2722.) şeklinde geçmiştir. İstanbul’dan kadıya gönderilen fermanların çok önemli bölümünde Lârende adının tercih edildiği tespit edilmiştir (BOA, Cevdet Askeriye, No: 2989; No: 4275; No: 5078; No: 9558, No: 10178, No: 10930, No: 11185, No: 13686, Maliyeden Müdevver Defterler, No: 3282, Cevdet Dâhiliye, No: 16817.). Çok az resmî belgede ise Lârende yerine Karaman adı kullanılmıştır (BOA, Cevdet Hariciye, No: 1186, İbnülemin Adliye, No: 336; KKS, No: 282, s. 46/6; No: 284, s.). Şehir merkezi için bazen “nefs-i Karaman” (3; No: 286, s. 22/2; No: 286, s. 26/4; No: 286, s. 35/3; No:332, s. 49/3.) denirken bazen “nefs-i Lârende”( VGMA, LHD, No:1145, vr. 3b; KKS, No: 282, s. 123/3; No: 284, s. 8/4; No: 285, s. 206/4; No:298, s. 8/2.), bazen de “derun-ı Karaman” (KKS, No: 286, s. 22/2.) tabirleri tercih edilmiştir. 1033 (1623/1624) yılında yazılan bir belgede ise şehirden “Mahmiye-i Lârende” diye söz edilmiştir (KKS, No: 289, s. 4/1. 1264 (1847/1848) tarihli Devlet Salnamesi’nde Lârende adı kullanılmışken (KOMİSYON, 1264 Tarihli Salname-i Devlet-i Aliyye-i Osmaniye, s. 155), 1281 (1864/1865) tarihli Devlet Salnamesi’nde Lârende nam-ı diğer Karaman (KOMİSYON, 1864 Tarihli Salname-i Devlet-i Aliyye-i Osmaniye, Defa: 19, s. 175), 1867 yılında kabul edilen “Vilayet Nizamnamesi”nin uygulanmasından sonra ise resmen Karaman adı kullanılmaya başlanmıştır (KOMİSYON, 1285 Tarihli Konya Vilâyeti Salnamesi, s. 20). 1920’lerde ise sadece Düyun-ı Umumî Dairesi ve Nüfus Memurluğu hariç genel olarak halk da hükümet de Karaman adını kullanmaktaydı. (H. Hüseyin Sapancalı, Karaman Ahval-i İctimaiyye, Coğrafiyye ve Tarihiyyesi, Birinci Kitap, (Yayınlayan: İbrahim GÜLER), Ankara 1993, s. 62). Karaman adının resmen kabul edildiği 1867’den sonra da karışıklığın devam etmesi, eski alışkanlığın devam ettiğini göstermektedir.). Şehir surla çevrili olduğu için mahmiye kelimesinin kullanılmış olduğu söylenebilir.