KARAMAN KARADAĞ VE KIZILDAĞ’DAKİ HİTİT YAZITLARI

Karadağ, deniz seviyesinden 2288m. yükseklikte, Konya Ovası’nın 63km güneyinde ve Karaman’ın kuzeyinde yükselen bir dağ kitlesidir. Karadağ’ın üzerinde birçok manastır ve kilise kalıntıları bulunmaktadır. Bunlar W.M. Ramsay ve G.Bell tarafından tanıtılmıştır. Karadağ üzerinde halk tarafından Mahallaç Tepesi olarak adlandırılan yerde W.M. Ramsay ve G.Bell tarafından Karadağ 1 ve Karadağ 2 hiyeroglif yazıtlarını ilk defa bilim dünyasına duyurmuştur. Bu kitabeler H. A. Sayce, A. T. Olmstead, B. B. Charles, J. E. Wrench, B. Hrozny, H. G. Güterbock, S. Alp, J. Börker – Klähn, H. Gonnet, N. V. Khazaradze, A. V. Kosyan ve J. D. Hawkins tarafından ayrı ayrı değerlendirilmiştir. Bugün bu kitabelerin kalıpları İstanbul Arkeoloji Müzesinde bulunmaktadır.

     KARADAĞ I YAZITI 

                                                                                                                                                Levha I

                                                                        Levha I‘in Karaman Müzesi Duvarında Bulunan Mülajı

                                                                                                                                Levha I‘in Orjinali

1 Bu bölgedeki {Sedat ALP bu kısmı “Toros Ülkesi” olarak çevirmektedir}. Göğün Fırtına Tanrısı, Büyük Dağ Tanrısı (ve) her tanrı (için ?), Büyük Kral Majeste Ḫartapuš

2 Bütün ülkeleri fetheden (o) [

3 Göğün Fırtına Tanrısı ve her tanrı için (?) [ {Hawkins’e göre}

Şeklinde ve

     KARADAĞ II YAZITI   

                                                                                                                                                Levha II

“Büyük Kral Ḫartapuš” şeklinde çözümlenmiştir. {Hrozny ve Hawkins’e göre}

Kızıldağ ise Karadağ’ın 12 km doğusunda, Süleymanhacı ve Adakale Köyü arasında volkanik bir dağdır. Burada yine Büyük Kral Ḫartapuš’a ait yazıtlar bulunmaktadır.

Bunlardan;

KIZILDAĞ I YAZITI

                                                                                                Levha III

{Ramsay, Bell, Hrozny, Güterbock, Meriggi, Börker – Klähn göre}: Sağ elinde bardak, sol elinde kabzalı değnek tutan bir Büyük Kral figürü, taht üzerinde oturur şekilde betimlenmiştir {Bittel}. Figürin baş kısmında hiyeroglif yazı ile “Büyük Kral Ḫartapuš” kazınmıştır.

KIZILDAĞ II YAZITI 

                                                                                                                                             Levha IV

{Gonnet, Hawkins göre} “Kudretli Fırtına Tanrısı’(nın) sevgilisi (??) Güneş (Majeste), Büyük Kral, Ḫartapuš” şeklinde çözümlenmesine karşın yazıtın iki kısımdan oluştuğu üzerinde durulmuştur. Birinci kısım kanatlı güneş kursunun altındaki kralın ismidir. İkinci kısım kanatlı güneş kursunun üstündeki tanrıyla ilgili bölümdür. Birinci kısım “Majestem (Güneşim) Büyük Kral, Ḫartapuš” şeklinde okunmaktadır. Diğer bölümün okunması için çeşitli öneriler sunulmuştur. S. Alp tarhu işaretinin sağına –na değeri vererek tarhu–na şeklinde okumuştur. Dolayısı ile S. Alp’e göre burada Fırtına Tanrısının işareti gizlidir. J. Börker – Klähn ise işareti tanrının bulunduğu dağla irtibatlandırmış ve burada bir tuṷa– ifadesinin geçtiğini düşünmüştür{ J. Börker – Klähn}. Dolayısı ile o “Fırtına Tanrısı’nın Tuṷana Dağı” olarak bu işareti çevirmiştir{ J. Börker – Klähn}.

Fakat bu okuyuşa H. Gonnet katılmamaktadır. Ona göre buradaki işaret NIR.GÁL kelimesi ile eşit bir işaret olmalı ve Fırtına Tanrısı’nı da nitelemeliydi {Gonnet}. Yine ona göre, işarete sadece M.Ö. X. yy.’da rastlanmaktaydı{Gonnet}. Ayrıca H. Gonnet Ḫartapuš kelimesinin kökünün ḫartapu ve buradaki –š(a) elemanına imparatorluk döneminde rastlanmadığını ifade etmektedir{Gonnet}.

KIZILDAĞ III YAZITI 

                                                                                                                         Levha V

“Kahraman, Büyük Kral Muršili’nin oğlu, Fırtına Tanrısı(nın) sevgilisi(??), Güneş (Majeste), Büyük Kral Ḫartapuš, bu {Hawkins, Alp} şehri {Hawkins, Alp}inşa {Alp bu şehir ismini STADT+mi-i şeklinde okuyarak, bu şehrin Kızıldağ’ın ismi olabileceği üzerinde  durmuştur} etti” cümlesinin devamı olarak, 

KIZILDAĞ IV YAZITI

                                                                                                                                                   Levha VI 

1 Kahraman, Büyük Kral Muršili’nin oğlu, Fırtına Tanrısı’nın sevgilisi, Güneş (Majeste), Büyük Kral Ḫartapuš,

2a Her tanrı(nın ve) Göğün Fırtına Tanrısı’(nın) lütfuyla

2b her ülkeyi fethetti.

2c Maška(na?) Ülkesi’ni {Bu ülke P. Meriggi tarafından Muški Ülkesi olarak değerlendirilmiştir. (J. D. Hawkins’e göre de Muški-Phryg idantifikasyonu geçici olarak kabul edilebilir. Bilindiği üzere Muškiler, I. Tiglat-Pilaser’in tahta çıktığı yıllarda Fırat’ın doğusunda bu halkla çarpıştığını anlattığı bir yazıtında görülür)} de fethetti.

3 Büyük Kral, adam Taṷani {Meriggi, Hawkins, Alp} ifadesiyle son bulmaktadır.

KIZILDAĞ V YAZITI 

                                                                                                                                                Levha VII 

“Kahraman, Büyük Kral Murši[li]” işaretinin seçilebilmekte olup oldukça tahrip olmuştur{Meriggi, Hawkins, Alp}.




KAYNAK:
Arkeolojik ve Filolojik Belgeler Işığında M.Ö. II. Binde Orta Anadolunun Güney Kesimi. Güngör KARAUĞUZ   (Sayfa: 130 – 133)



Nabonidus
Haziran 2009